Testament wettelijke verdeling
Bij een langstlevende testament (wettelijke verdeling) wordt de nalatenschap toebedeeld aan de langstlevende echtgenoot/echtgenote. Het erfdeel van de kinderen wordt omgezet in een vordering op de langstlevende ouder. De kinderen hebben een vrijstelling van € 22.918,00 per kind (2023). Over het meerdere moet erfbelasting betaald worden.
Omdat het erfdeel van de kinderen de vorm van een vordering heeft, komt de over hun erfdeel te betalen erfbelasting ten laste van de nalatenschap (deze wordt afgetrokken van de vordering, dus van het erfdeel, van de kinderen). Deze erfbelasting dient derhalve betaald te worden door de langstlevende ouder, die hiervoor genoodzaakt kan zijn het spaargeld aan te spreken.
In de meeste langstlevende testamenten wordt bepaald dat over de vordering van de kinderen rente is verschuldigd, die pas betaald hoeft te worden bij het overlijden van de langstlevende ouder. Hierdoor wordt de vordering van de kinderen steeds groter en zal er bij het overlijden van de langstlevende ouder minder erfbelasting verschuldigd zijn.
Als deze besparing bij het overlijden van de langstlevende ouder groter is dan het belastingnadeel bij het overlijden van de eerste ouder, is het langstlevende testament fiscaal voordelig.
Tweetrapsmaking
Bij een zogenaamde 'tweetrapsmaking' is de langstlevende de enig erfgenaam, waarbij de kinderen tot “verwachters” worden benoemd. Zij erven niet bij het overlijden van de eerste ouder, maar zij komen op in diens nalatenschap bij het overlijden van de langstlevende ouder, voor zover er nog vermogen over is van de eerst overleden ouder. Aangezien de kinderen bij het overlijden van de eerst overleden ouder niets erven, zijn zij ook geen erfbelasting verschuldigd. De langstlevende heeft een hoge vrijstelling van € 723.526,-- (2023) en is erfbelasting verschuldigd voor zover de nalatenschap meer bedraagt dan de vrijstelling (afgezien van pensioenrechten).
De kinderen worden dus bij het overlijden van de eerste ouder 'buitenspel' gezet. Bij eventueel hertrouwen van of een verstoorde relatie met de langstlevende ouder is hun positie dan buitengewoon zwak. (Bovendien is deze variant voorwaardelijk ingeval (een van u) komt te overlijden met achterlating van een of meer minderjarige kinderen en wordt pas definitief na verkregen instemming van de Kantonrechter, die voor het belang van de minderjarige kinderen opkomt en hierin in dit geval het laatste woord heeft).
De tweetrapsmaking kan als voordeel hebben dat de kinderen niet direct erfbelasting bij het overlijden van de eerst overleden ouder hoeven te betalen omdat zij dan geen erfgenaam zijn. Echter bij het overlijden van de langstlevende ouder moet in het algemeen méér erfbelasting worden betaald. Ook kan verdere waardestijging van bijvoorbeeld onroerend goed (de woning) ertoe leiden dat uiteindelijk meer erfbelasting dient te worden voldaan.
Samengevat
Wie de kosten van de uitvaart en de te betalen erfbelasting gemakkelijk van spaargeld of beleggingen kan betalen, heeft naar alle waarschijnlijkheid meer aan een testament wettelijke verdeling. Desalniettemin luidt het advies dit testament geregeld opnieuw te (laten) bezien. Indien echter de kosten voor uitvaart en de te betalen erfbelasting voor financiële problemen (kunnen) gaan zorgen, kan men kiezen voor een 'tweetrapstestament'.
De belangenafweging is dus als volgt: de kinderen direct als erfgenaam betrekken in de nalatenschap maar wel direct (maar minder) erfbelasting betalen óf de kinderen niet direct betrekken in de nalatenschap van de eerst overleden ouder, zodat zij op dat moment geen erfbelasting verschuldigd zijn. Er dient dan doorgaans later wel méér erfbelasting betaald te worden.